Nagrodę im. Jana Cybisa, ustanowioną przez Okręg Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków, według regulaminu otrzymać może wyłącznie artysta żyjący, którego twórczość cechuje oryginalność i indywidualizm artystyczny. Nagroda została przyznana Januszowi Lewandowskiemu w listopadzie 2021 roku. W styczniu 2022 artysta nagle zmarł. Zdążył jednak jeszcze odebrać zarówno informację o Nagrodzie, jak i Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”. Wystawa o symbolicznym tytule „Po zmierzchu” to przegląd dorobku twórczego znakomitego artysty.

Janusz Lewandowski mówił o sobie: „Urodziłem się na ziemi mazowieckiej tuż przed zmierzchem. W ziemi, która w swej podmiotowości jest intensywna. To wystarcza do zachowania swojego istnienia w pewnej gamie duchowości. Wynika z tego i to, że nie grozi mi wielość wyborów w magmie trendów i postmodernistycznej ironii. Wkomponowany jestem bowiem w pewien układ jedności, w pewną harmonię. One chronią mnie przed mamiącymi podszeptami destrukcji. Skazany za to jestem na ciągłe doświadczanie i ocalanie tych nabytych wartości, które kształtowały się w czasach dzieciństwa, trwożnym okresie doznań, olśnień i widzenia bezpośredniego. Jednak teraz, doświadczenia te przeniknięte są bojaźnią i melancholią. Oto moja biografia.”

Wystawa „Po zmierzchu” nawiązuje do autobiografii artysty i jego odejścia na początku 2022 roku. Po zmierzchu następuje również czas, w którym wyłaniają się mitologiczne i mityczne postaci, zapełniające płótna Lewandowskiego. Symboliczne nawiązanie do okresu romantyzmu, który był artyście duchowo i stylistycznie bliski, jest szczególnie aktualne w 2022 roku, ogłoszonym przez Sejm Rzeczypospolitej Rokiem Polskiego Romantyzmu.

Janusz Lewandowski przenosił w swojej warszawskiej pracowni figury na mazowiecki pejzaż, do którego nieustannie powracał w swojej twórczości, albo z którego właściwie nigdy nie wychodził, nie oddalał się. Komponował je tak, jakby naturalnie wyrastały z ziemi, będąc jej przedłużeniem albo nieodłączną częścią pejzażu. Pozornie to obrazy wiejskiego krajobrazu, jednak znajdziemy tu postaci i zwierzęta jako figury symboliczne, motywy często zapożyczane z literatury romantycznej czy malarstwa młodopolskiego.

Bohaterowie obrazów Lewandowskiego nigdy nie są jednoznaczni. Widzimy, jak z lasu wyłaniają się mitologiczne i biblijne postaci. Po polach przewalają się w walce Jakub z Aniołem o przybrudzonych ziemią stopach, pod drzewem stoi Salome z głową Jana Chrzciciela w pozie, jakby niosła kosz z jabłkami i (ta) Thanatos, która w podobny sposób trzyma w swoim koszyku trupie czaszki. I tak odsłania się zasłona oddzielająca dwa światy, rzeczywisty i oniryczny; a tą zasłoną jest symbol.

Sztuka Lewandowskiego zyskała uznanie nie tylko w kraju, ale również za granicą. Jego prace znajdują się w licznych kolekcjach prywatnych, jak również w zbiorach muzealnych. Wystawa będzie podróżą po przekrojowym pokazie prac artysty, od wczesnych prac z lat osiemdziesiątych, po najnowsze (w tym nie pokazywane nigdy wcześniej obrazy).

Aleksandra Lewandowska-Ferenc
Kuratorka wystawy

Janusz Lewandowski Laureatem Nagrody im. Jana Cybisa za rok 2021

Nota biograficzna

Janusz Lewandowski (ur. 1937 w Rokiciu koło Płocka, zm. 2022 w Warszawie) – artysta malarz. Studiował na Wydziale Malarstwa warszawskiej ASP w pracowni prof. Artura Nachta-Samborskiego. Dyplom uzyskał w 1964. Po ukończeniu studiów bierze czynny udział w życiu artystycznym. Uczestnik wielu plenerów i sympozjów (Ustka 1972, Krapkowice 1973 – projekt cementowni Górażdże w zespole z Marianem Boguszem i Juliuszem Woźniakiem, Złote Grono 1975, Osieki 1979, Festiwale Sztuk Pięknych w Warszawie, 1966, 1970, 1972, 1975, 1978). Został uhonorowany licznymi nagrodami i wyróżnieniami, między innymi na XXXIV Ogólnopolskim Salonie Zimowym Plastyki „Metafora we współczesnym malarstwie i rysunku” w Radomiu (1980), Nagrodą Prezydenta Warszawy na Wystawie Malarstwa i Grafiki Artystów Środowiska Warszawskiego w Zachęcie (1985), Nagrodą „Artyści w Międzynarodowym Roku Dziecka” w Zachęcie (1979), Nagrodą Polsko-Japońską im. Miyauchi (1995), Nagrodą im. Władysława Hasiora (2011), nominacją do nagrody Norwida (2012), Nagrodą im. Kazimierza Ostrowskiego (2017). W 2018 otrzymał order „Zasłużony dla państwa polskiego i polskiej kultury”. W 2021 roku został uhonorowany Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.

Twórczość Lewandowskiego nosi silne znamiona inspiracji polską sztuką symbolizmu i ekspresjonizmu, jednak znaczeniowo i kompozycyjnie odbiega od typowych dla nich konwencji. W monotonnych przestrzeniach mazowieckich pejzaży artysta umieszcza pojedyncze postaci – najczęściej młodych chłopców i dziewczęta, pogrążonych w smutku starców, co przy melancholijnej aurze realistycznego ujęcia wprowadza dramatyzm związany ze sferą namiętności, samotnością, pytaniami o sens przemijania i śmierci. Ekspresję obrazów pogłębia japonizująca kompozycja, z uciętymi w kadrze obiektami, asymetrią w kształtowaniu częstokroć pustej przestrzeni, zamkniętej niską linią horyzontu. Obrazy Lewandowskiego cechuje zgaszony, subtelny koloryt i wyrafinowana faktura.

  O Nagrodzie imienia Jana Cybisa

Nagroda im. Jana Cybisa jest najstarszą i najbardziej prestiżową nagrodą przyznawaną w dziedzinie malarstwa w Polsce. Została ustanowiona przez Okręg Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków w rocznicę śmierci Jana Cybisa, inicjatora powstania Okręgu Warszawskiego tuż po II Wojnie Światowej.
Jan Cybis był postacią niezwykle ważną w sztuce polskiej po 1945 roku. W historii zaznaczył się jako nauczyciel i mentor kilku pokoleń polskich artystów, malarz i rysownik, pedagog i publicysta, czołowy reprezentant nurtu kolorystycznego w malarstwie lat 30-ych i sztuce powojennej. W naturalny sposób, po śmierci Jana Cybisa OW ZPAP zaczął przyznawać nagrodę jego imienia. W początkowych latach pierwszymi laureatami byli jego uczniowie lub artyści, których twórczość była bliska koloryzmowi, tj. Tadeusz Dominik, Jacek Sempoliński, Jan Bardyszak czy Jan Dziędziora. Przełomowym momentem w historii nagrody było przyznanie jej Ryszardowi Winiarskiemu (1995), którego sztuka zawierała pierwiastki konceptualizmu i była wyraźnym otwarciem się na inne style.
Obecnie nazwiska laureatów Nagrody im. Jana Cybisa to panteon polskiej sztuki współczesnej, obrazujący przekrój najważniejszych tendencji i wpływów w polskim malarstwie w ostatnim 50-leciu. Są wśród nich: Jerzy Nowosielski, Stefan Gierowski, Jan Tarasin, Stanisław Fijałkowski, Erna Rosenstein, Leon Tarasiewicz, Teresa Pągowska, Jerzy Kałucki, Wojciech Fangor, Koji Kamoji, Magdalena Moskwa.

O organizatorze

Związek Polskich Artystów Plastyków jest największym w Polsce stowarzyszeniem artystów plastyków, istniejącym od 1911 r. Będący jego częścią Okręg Warszawski zrzesza ponad 1500 artystów sztuk wizualnych. Siedziba OW ZPAP, przy ul. Mazowieckiej 11a w Warszawie, jest od wielu lat miejscem spotkań środowisk artystycznych i wydarzeń kulturalnych oraz edukacyjnych. Okręg Warszawski ZPAP jest fundatorem najstarszej w Polsce, asygnowanej od 1973 r. nagrody im. Jana Cybisa, przyznawanej artystom malarzom za całokształt twórczości.