Gdybym nie umiał malować, nie umiałbym też rzeźbić.
Xawery Dunikowski
Wystawa “XAWERY DUNIKOWSKI. MALARSTWO”
11 czerwca – 14 listopada 2021 roku
Wystawa w Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni
(oddział Muzeum Narodowego w Warszawie)
Wystawa w Królikarni jest pierwszą ekspozycją w całości poświęconą
malarstwu Xawerego Dunikowskiego. Niektóre jego obrazy i szkice są
prezentowane po raz pierwszy, inne nie były pokazywane publicznie od
kilkudziesięciu lat. Na wystawie zgromadzono ponad 50 prac malarskich,
większość z nich pochodzi z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie.
Twórczość rzeźbiarska Xawerego Dunikowskiego jest powszechnie znana, ale
o tym, że był również malarzem, wiedzą nieliczni. Do dziś jego malarstwo
pozostaje prawie nieznaną dziedziną twórczości artysty. Zmienić to może wystawa
w Królikarni, która odbędzie się po okrągłych 60 latach od wielkiej prezentacji dzieł
Mistrza w Muzeum Narodowym w Warszawie. Obecna wystawa „Xawery
Dunikowski. Malarstwo” jest najważniejszą ekspozycją w tym roku, w muzeum jego
imienia. Ekspozycję prac malarskich uzupełniają szkice i rysunki, pokaz
multimedialny fotografii archiwalnych oraz rekwizyty z pracowni artysty.
Pierwsze kroki w malarstwie
Dunikowski od początku swojej drogi twórczej traktował malarstwo na równi
z rzeźbą. Zainteresowanie malarstwem wykazywał już jako student Szkoły Sztuk
Pięknych w Krakowie (brał udział w plenerach malarskich Jana Stanisławskiego).
Pierwszy obraz wystawił w 1904 roku. W latach 30. XX wieku często prezentował
swoje prace malarskie, a w 1938 roku poświęcił im niemal całą wystawę
w Instytucie Propagandy Sztuki. Ówczesna prasa podkreślała sensacyjność tego
Wydarzenia.
Więzień nr 774 i wizja wojny
Xawery Dunikowski właśnie w malarstwie znalazł sposób na zmierzenie się
z okupacyjnymi wspomnieniami. O swoich bolesnych przeżyciach
i doświadczeniach, których nie chciał lub z różnych przyczyn nie mógł przełożyć
na język form rzeźbiarskich wolał opowiadać obrazami. Przykładem jest cykl
poświęcony traumatycznym przeżyciom artysty z lat 1940–1945, gdy był więźniem
KL Auschwitz. Należą do niego m.in. płótna zatytułowane: Boże Narodzenie
w Auschwitz w 1944 roku (1950), Orkiestra (1955), Ruszty (1955), Droga do
wolności (ok. 1955). Ten cykl jest dramatyczną opowieścią o zbrodniach, których
Dunikowski był świadkiem. Artysta przestrzega w nim przed tragedią wojny i jej
brutalnymi konsekwencjami, a także stawia pytania o sens ludzkiej egzystencji
i śmierci. Echa przeżyć wojennych znalazły również odbicie w takich cyklach jak
„Muzyka” czy „Kompozycje abstrakcyjne”.
Natura i czas
Ważnymi tematami w twórczości malarskiej Dunikowskiego były otaczający go
świat, czas i natura. Uzdrawiająca i kojąca moc przyrody, pozwalająca uwolnić się
od traumatycznych doświadczeń, pojawia się w kolejnym powojennym cyklu –
„Kaktusy”. Artysta chętnie przebywał na łonie natury. Dużo podróżował, a wrażenia
z wyjazdów utrwalał w szkicownikach. Zapamiętale rysował i malował pejzaże,
chętnie tworzył także portrety osób spotykanych podczas wypraw. Podczas urlopu
w 1957 roku w Nieborowie zafascynowały go z kolei prehistoryczne rzeźby
znajdujące się w tamtejszym parku. Poświęcił im cykl malarski „Baby
nieborowskie”. Dunikowski mówił o nim tak: „Ja jestem bardzo wrażliwy na
egzotykę, na starą kulturę. A te Baby mają atmosferę wieków. Do mnie czas
przeszły mówi tak jak czas dzisiejszy. Czas dziwnie na mnie działa. Mogę czas
przywołać i odsunąć. Umiem łatwo wczuć się w czasy egipskie, asyryjskie, greckie,
rzymskie…” (cyt. za: Jan Wegner, Xawery Dunikowski w Nieborowie, przedruk
w katalogu wystawy).
Dunikowski w kosmosie
W drugiej połowie lat 50. XX wieku tajemnice kosmosu stały się kolejnym tematem
twórczych rozważań Dunikowskiego. Człowiek w kosmosie to największy obraz
namalowany przez artystę (362 × 303 cm). Dzieło to nie było prezentowane
publicznie od 1961 roku. Prace nad tym obrazem poprzedzone były licznymi
studiami rysunkowymi i malarskimi. To jedno z najważniejszych dzieł w twórczości
artysty, będące wyrazem tęsknoty i dążeń do ujęcia – jak sam wyjaśniał – „zagadki
bytu tej tajemniczej, nieznanej nam istoty” (cyt. za: Jan Szancer, Ksawery
Dunikowski malarzem, „Światowid”, nr 28, 3 czerwca 1933, s. 7). Dziś, w dobie bezzałogowych misji na Marsa i podboju kosmosu przez człowieka, ta tematyka pozostaje szczególnie aktualna.
Wystawę poprzedziły szeroko zakrojone prace konserwatorskie. Ekspozycji będzie towarzyszył cykl wykładów i bogaty program edukacyjny przeznaczony dla rodzin z dziećmi, młodzieży i dorosłych oraz seniorów. Publikacja towarzysząca wystawie składa się z esejów, których autorzy analizują spuściznę artystyczną Dunikowskiego opisywaną z różnych perspektyw badawczych, co otwiera pole do dalszych dyskusji nad nią.
Kuratorka: Joanna Torchała / Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni (oddział MNW)
Wystawa pod honorowym patronatem Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu prof. Piotra Glińskiego
Xawery Dunikowski przed swoją pracownią w Warszawie, 1960–1961 Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni, oddział Muzeum Narodowego w Warszawie, fot. Zygmunt Szargut-Szarek
Strona internetowa Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni
www.krolikarnia.mnw.art.pl
Profil Królikarni na Facebooku: www.facebook.com/Krolikarnia
Godziny otwarcia dla zwiedzających
Poniedziałki – wtorki: nieczynne
środy: 10.00–18.00
czwartki: 12.00–20.00
piątki–niedziele: 10.00–18.00
Ceny biletów
12 zł / bilet normalny
8 zł / bilet ulgowy
32 zł / bilet rodzinny
we czwartki wstęp bezpłatny