Lary i Penaty

Od prapoczątków architektury jedną z jej podstawowych funkcji jest ochrona. Zestaw lęków towarzyszących jej mieszkańcom ewoluował — ludzie nadal poszukują w niej schronienia przed zjawiskami atmosferycznymi czy żywiołami, a współcześnie mierzą się również ze skutkami katastrofy klimatycznej, wojnami czy perspektywą masowych migracji. Czy narzędzia architektury mogą chronić nas przed przeciwnościami losu? Jakie praktyki związane z budowaniem i użytkowaniem budynków możemy wdrożyć, by zapewnić sobie poczucie bezpieczeństwa? Wystawa Lary i penaty. O budowaniu poczucia bezpieczeństwa w architekturze poszukuje odpowiedzi na te pytania w kultywowanych do dziś przesądach i praktykach budowlanych.

„Lary i penaty to bóstwa, które w starożytnym Rzymie opiekowały się domowym ogniskiem” — mówi współtwórczyni wystawy Aleksandra Kędziorek. „Odniesienie do nich jako gwaranta domowego bezpieczeństwa zachowało się w wielu językach, więc — podobnie jak robi to kurator Biennale Architektury 2025 Carlo Ratti ze słowem intelligens, które jest głównym hasłem tegorocznej wystawy — nawiązujemy do nich jako do pewnego uniwersalnego kodu, wywodzącego się z tradycji antycznej”.

Koncepcja ekspozycji opiera się na dwóch porządkach: bezpieczeństwa gwarantowanego przepisami i poczucia bezpieczeństwa, które ma zapewnić praktykowanie określonych rytuałów. Pierwszy obejmuje rozwiązania wynikające z istniejących przepisów budowlanych, przeciwpożarowych, bezpieczeństwa i higieny pracy (BHP). Na wystawie jest reprezentowany przez obiekty zastane w budynku Pawilonu Polskiego, takie jak gaśnica, kłódka na drzwiach wejściowych, wyjście ewakuacyjne czy systemy alarmowe. Drugi porządek odnosi się do stosowanych w Polsce praktyk i rytuałów związanych z architekturą. Należą do nich m.in. wiecha — wieniec zawieszany na budynku w trakcie robót budowlanych, mający zapewnić ich dalszą pomyślność, podkowa nad progiem domu przynosząca szczęście jego mieszkańcom oraz gromnica — świeca chroniąca domostwo w trakcie burzy.

Aranżacja wystawy obejmuje przestrzeń pawilonu i jego fasadę. Obiekty reprezentujące dawne rytuały i praktyki zostały zaprojektowane, stworzone lub znalezione przez członków zespołu autorskiego. W trakcie przygotowywania ekspozycji kluczową rolę odgrywał kolektywny sposób pracy, zacierający tradycyjny podział ról.

Wystawa pokazuje, że granice między tym, co racjonalne i usankcjonowane prawnie, a tym, co ma wymiar emocjonalny i odpowiada na potrzeby ludzkiej psychiki, nie są tak wyraźne, jak mogłoby się wydawać — te dwa porządki niejednokrotnie przenikają się i łączą. Pozwala przyjrzeć się działaniom, poprzez które użytkownicy architektury odpowiadają na swoje racjonalne oraz mniej uświadomione lęki. Prezentuje humanistyczne spojrzenie na architekturę przy użyciu narzędzi z różnych dziedzin artystycznych.

Noty biograficzne:

Aleksandra Kędziorek (ur. 1987) — historyczka sztuki, kuratorka, redaktorka, absolwentka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Warszawskiego i CuratorLab na Konstfack University of Arts, Crafts and Design w Sztokholmie. Pracuje na pograniczu architektury, designu i sztuk wizualnych, zarówno w instytucjach, jak i niezależnie. W swojej praktyce kuratorskiej stara się konfrontować z uwarunkowanymi historycznie i prowokującymi do myślenia kontekstami. Wykorzystuje swój warsztat badawczy, by w przeszłości szukać inspiracji i twórczej odpowiedzi na wyzwania współczesności. Ostatnio przedmiotem jej zainteresowania było wykorzystanie tkanin we wnętrzach przed upowszechnieniem się elektryczności (wystawa Dom odziany przygotowana z Alicją Bielawską i grupą projektową Centrala na London Design Biennale, 2021) oraz rola roślin wodnych w architekturze modernistycznej (interwencja artystyczna Centrali Nenúfars blancs w Pawilonie Miesa van der Rohe w Barcelonie, 2022). Wcześniej koordynowała międzynarodowy projekt badawczy i wystawienniczy dotyczący Oskara i Zofii Hansenów w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i opiekowała się ich domem letnim w Szuminie (2013–2017).

Krzysztof Maniak (ur. 1990) — absolwent Wydziału Intermediów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, obronił doktorat w 2018 roku, pracuje w Katedrze Zjawisk Sztuki Intermediów na tej uczelni. Jego praktyka artystyczna opiera się na działaniach w krajobrazie — to najczęściej dyskretne, proste gesty i interakcje z przyrodą. Tworzy podczas wędrówek po lasach, łąkach i wzgórzach w Tuchowie, gdzie mieszka. Miejsca te są zarówno tłem dla jego działań, jak i materiałem tymczasowych instalacji oraz źródłem rekwizytów używanych w performansach. Laureat m.in.: 14. edycji konkursu Artystyczna Podróż Hestii, Grand Prix V Salonu Wiosennego w BWA w Tarnowie, X edycji konkursu Spojrzenia w Zachęcie — Narodowej Galerii Sztuki. Jego prace można było zobaczyć m.in. w: Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, SALT Ulus w Ankarze, BWA w Katowicach, BWA w Tarnowie, Galerii Bielskiej BWA, Galerii Miejskiej BWA Bydgoszcz, BWA Warszawa, ABC Gallery, Galerii Białej w Lublinie, Bałtyckiej Galerii Sztuki Współczesnej, Państwowej Galerii Sztuki w Sopocie, Centrum Sztuki Galeria El w Elblągu, Galerii Sztuki Współczesnej w Opolu, Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK, w ramach Kongresu Postartystycznego w Sokołowsku.

Katarzyna Przezwańska (ur. 1984) — absolwentka Wydziału Malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Autorka rzeźb, interwencji architektonicznych, instalacji, obrazów, w których często wykorzystuje naturalne materiały: skały, minerały i rośliny. W swoich pracach odnosi się do przyrody i do architektury, łącząc oba te obszary w dążeniu do poprawy jakości ludzkiego życia i uczynienia swojej sztuki użyteczną. Inspiruje ją zarówno architektura wernakularna, jak i klasycy XX wieku oraz fenomeny geologiczne i procesy wegetatywne roślin. Zaprojektowała m.in.: plac zabaw w Lublinie i plac dla studentów na terenie Uniwersytetu Warszawskiego, współpracowała przy projekcie państwowej szkoły podstawowej z przedszkolem przy ul. Zaruby w Warszawie (z pracownią Macieja Siudy). Brała udział w wielu wystawach sztuki w instytucjach takich, jak m.in.: Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Zachęta — Narodowa Galeria Sztuki, Muzeum Narodowe w Warszawie, Kunsthalle w Tallinie, Museum Abteiberg w Mönchengladbach, Międzynarodowe Biennale Sztuki Współczesnej w Rydze. Mieszka i pracuje w Warszawie.

Maciej Siuda (ur. 1983) — architekt i projektant, absolwent Wydziału Architektury i Urbanistyki, Politechniki Wrocławskiej. Działa na styku architektury, nauk humanistycznych i sztuki. Interesuje go łączenie badań z praktyką, eksperyment, potencjał współpracy, praca na pierwotnych i materialnych narzędziach architekta (makieta, rysunek, próbka) w zestawieniu z niematerialnością idei, a także zmiana skali. Tworzy przedmioty, małe obiekty, instalacje, wystawy i budynki. Współautor m.in. polskiego pawilonu MYCOsystem na XXII Triennale di Milano (2019) i pawilonu Devebere na Biennale Architettura 2012 w Wenecji, badającego powietrze jako materiał budulcowy. Autor architektury wystawy Spór o odbudowę na 7. festiwalu Warszawa w Budowie (Grand Prix Nagrody Architektonicznej Prezydenta m.st. Warszawy , 2015; nagroda Talking Buildings Down instytutu Storefront for Art and Architecture w Nowym Jorku, 2016), a także drewnianej płaskorzeźby w ramach instalacji Polski stół na Expo w Dubaju (2020) i wystawy Formy podstawowe w Chiang Rai podczas Biennale Sztuki w Tajlandii (2024). Realizacje architektoniczne to m.in.: szkoła podstawowa z przedszkolem w Warszawie (nagroda główna Art in Architecture Festival, 2021), a w ramach kolektywu Balon — szkoła w Jacmel na Haiti (Acknowledgement Holcim Awards w Kolumbii, 2014). Projektował wystawy dla m.in. Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie, Zachęty — Narodowej Galerii Sztuki, Muzeum Narodowego w Warszawie, Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski, Muzeum Sztuki w Łodzi, Staatliche Kunstsammlungen Dresden. Obecnie współtworzy wystawę na London Design Biennale 2025. 

 zespół: Aleksandra Kędziorek, Krzysztof Maniak, Katarzyna Przezwańska, Maciej Siuda

komisarz Pawilonu Polskiego: Agnieszka Pindera, dyrektorka Zachęty — Narodowej Galerii Sztuki

Biuro Biennale: Anna Kowalska, Michał Kubiak (zastępca komisarza)

organizator: Zachęta — Narodowa Galeria Sztuki

mecenas: ORLEN

partnerzy wystawy: Instytut Adama Mickiewicza, Paradyż

Pawilon Polski wspiera Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych

współpraca: Instytut Polski w Rzymie

patroni medialni: Architektura & Biznes, Elle DECO, LABEL, PAP, Polskie Radio, TVP Kultura, Vogue Polska

 Udział Polski w 19. Międzynarodowej Wystawie Architektury w Wenecji finansuje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.

 ZACHĘTA — NARODOWA GALERIA SZTUKI

 Zachęta — Narodowa Galeria Sztuki to jedna z wiodących instytucji kulturalnych w Europie. Jej misją jest upowszechnianie sztuki współczesnej we wszystkich jej aktualnych przejawach jako istotnego elementu życia kulturalnego i społecznego. Zachęta organizuje wystawy czasowe, prezentując najciekawsze zjawiska w sztuce XXI i XX wieku. Prowadzi działalność edukacyjną kierowaną zarówno do dzieci i młodzieży, jak i do widzów dorosłych. Organizuje również cykle wydarzeń dostępnych, czyli uwzględniających różnorodność potrzeb odbiorców. Publikuje książki o sztuce współczesnej oraz gromadzi informacje na temat współczesnego polskiego życia artystycznego. Galeria posiada imponującą kolekcję, na którą składa się niemal 3700 prac z zakresu malarstwa, rzeźby, instalacji, wideo, grafiki czy performansu.

 PAWILON POLSKI

 Pawilonem Polskim od 70 lat opiekuje się Zachęta — Narodowa Galeria Sztuki, która organizuje wystawę na 19. Międzynarodowej Wystawie Architektury La Biennale di Venezia. Polska uczestniczy w Biennale Arte z wystawą we własnym pawilonie od 1932 roku, a w Biennale Architettura — od roku 1991. Budowa Pawilonu Polskiego w Wenecji została sfinansowana przez rząd polski w latach 30. XX wieku i do dziś jest on jego własnością. Misją Pawilonu Polskiego jest promocja sztuki współczesnej, wymiana idei artystycznych i zwracanie uwagi na problemy współczesności.