Rodzina kompozytora pochodziła z Ubiela koło Mińska, w którym zdobywał pierwsze szlify edukacji muzycznej. W latach 1837-1840 Moniuszko studiował w Berlinie. Tam powstawały i były opublikowane jego pierwsze utwory. Zanim zaproszono go do Warszawy, przez osiemnaście lat (1840-1858) mieszkał i działał w Wilnie. Jego działalność (pomijając podróże) obejmowała więc tereny dzisiejszych Niemiec, Litwy, Białorusi i Polski, a kompozytor znając wiele języków poruszał się swobodnie w kulturze swojego czasu czerpiąc z niej dla siebie i swojej twórczości, i współpracując w tych miejscach z artystami różnych narodowości.
Dzisiejszy świat zmienia się dynamicznie na naszych oczach. Nieopisane okrucieństwo wojny na Ukrainie rozpoczętej i prowadzonej przez Rosję ma na celu wprowadzić ponownie długotrwałe podziały nie tylko w naszym regionie, ale również w całej Europie. Dlatego tak bardzo istotne jest, aby pokazywać, iż nasze różnice nie oddalają nas od siebie, ale, mogą być dla wzajemną inspiracją i wsparciem. Dlatego też artyści z Polski, Litwy i Niemiec, a wraz z nimi instytucje z tych trzech krajów wspólnie pochylą się nad dziełem Moniuszki szukając w niej wartości, wynikających ze wspólnych dla nas wszystkich kulturowych korzeni. Planując to wydarzenie nie sądziliśmy, że właśnie ta międzynarodowa kulturalna współpraca Polaków, Litwinów i Niemców stanie się jasnym i mocnym przesłaniem, że także w ten sposób możemy działać wspólnie na arenie międzynarodowej w naszym regionie i przeciwstawić się tym, którzy chcą nas podzielić i po raz kolejny wprowadzić chaos, strach, terror i nieufność w naszych wzajemnych relacjach.
Twórczość sakralna Moniuszki pozostawała dotychczas zupełnie w cieniu innych dzieł kompozytora i stanowiła margines prezentacji koncertowych, podczas, gdy według mojej opinii, to najpełniejsza autorska wypowiedź twórcy, wypływająca nie z potrzeb merkantylnych lecz wewnętrznych, dotykająca najgłębszych i najważniejszych dziedzin życia. Z tej twórczości niewielką recepcją i tradycją wykonawczą cieszyły się do tej pory cztery Litanie Ostrobramskie, podczas gdy twórczości religijna obejmuje ponad dziewięćdziesiąt kompozycji różnych rozmiarów i gatunków na różnorodny aparat wykonawczy. Przyczyn słabej znajomości tego fragmentu dzieła kompozytora jest wiele. Tuż po śmierci kompozytora, kiedy to w muzyce europejskiej do głosu doszła wielka symfonika i neoromantyczna stylistyka całkowicie przewartościowano artystycznie, ale również po prostu przeredagowano jego dokonania dostosowując ją do wymogów nowej stylistyki, z ewidentną dla nich szkodą. Część z nich nie była wznawiana. Praktyka wykonawcza dzieł Moniuszki była i jest zdominowana poprzez współczesne osiągnięcia estetyczne, przez co nie do końca oddaje, a czasami wręcz wypacza walory muzyczne twórczości kompozytora osłabiając ich wyraz. Utwory polskiego twórcy en bloc były postrzegane z jednej strony jako ważny element naszej kultury o mocnym zabarwieniu patriotycznym i narodowym, a z drugiej - jako twórczość mało oryginalna, zgrzebna, wręcz zaściankowa, co stwarzało wrażenie, że dla artystów i odbiorców szukających wartości estetycznych nie jest repertuar wystarczająco interesujący, a dla wykonawców i organizatorów istotny artystycznie. Ta bardzo niesprawiedliwa dla Moniuszki opinia wynikała z niewłaściwej perspektywy percepcyjnej rzutującej ocenę estetyczną dzieła poprzez pryzmat dokonań twórców działających w późniejszych czasach. Na szczęście jej odbiór zmienia się obecnie za sprawą nurtu HIP, w którym powraca się do praktyki wykonawczej z przed wieków i przywraca się utworom ich pierwotny kształt i blask. Po wydarzeniach Roku Moniuszkowskiego wiemy już, że wykonania historycznie poinformowane kompozycji sakralnych Moniuszki, i to w różnych aspektach, nie tylko dotyczących instrumentarium, ale również, umiejscowienia i wielkości zespołów śpiewaczych, użycia zrewidowanych materiałów nutowych przywraca kompozycjom niezwykły wyraz i głębię świadcząc o świetnym i nierzadko nowatorskim wręcz warsztacie kompozytorskim w kontekście czasu, w którym powstały i twórców jego generacji. A przede wszystkim jest to twórczość do głębi poruszająca emocjonalnie.
Rok Moniuszkowski przyspieszył prace nad rewizją źródłowych materiałów muzycznych także w kontekście dzieł religijnych. Bardzo się cieszymy, że dzięki współpracy z PWM wiele z nich zabrzmi w czasie naszych koncertów po raz pierwszy w nowej, ale za to maksymalnie zbliżonej do pierwowzoru formie. Zaprezentujemy przegląd różnych form muzycznych, które uprawiał Moniuszko, od wielkich kompozycji symfonicznych po małe i kameralne opracowania na chór z towarzyszeniem organów. Aby tak ambitne zamierzenia mogły uzyskać odpowiedni kształt artystyczny, zaangażowaliśmy wysokiej klasy śpiewaków z zespołu wokalnego Gellert Ensemble z Lipska, wybitnych solistów z Polski i Niemiec, a także zespół instrumentalny Goldberg Baroque Ensemble specjalizujący się w wykonawstwie historycznie poinformowanym wzmocniony artystami z Niemiec i Litwy, i dysponujący instrumentarium z epoki kompozytora.
Mamy nadzieję, że w wielu wypadkach, to z gruntu nowe podejście pozwoli nam zbliżyć się do pierwowzoru i zweryfikować niektóre nawyki słuchowe i estetyczne dotyczące jego twórczości, a monograficzne koncerty poświęcone muzyce sakralnej pozwolą Państwu choć na moment wniknąć w romantyczny świat wewnętrznych przemyśleń i doznań niebanalnego twórcy jakim był Stanisław Moniuszko.

prof. dr hab. Andrzej Szadejko
pomysłodawca i kurator artystyczny projektu MONIUSZKO_150

MONIUSZKO_150. Wilno-Berlin. W 150 rocznicę śmierci kompozytora.

HARMONOGRAM

MONIUSZKO_150: Litanie
26.05., godz. 20.00
Kościół Wniebowzięcia NMP, Wilno
03.06., godz. 19.30
Alte Marienkirche, Berlin
Ingrida Gapova (Słowacja/Polska) – sopran
Marion Eckstein (Niemcy) – alt
Sebastian Mach (Polska) – tenor
Tobias Berndt (Niemcy) – bas
Goldberg Baroque Ensemble (Gdańsk)
Gellert Ensemble (Niemcy)
Andrzej Szadejko (Gdańsk) – kierownictwo artystyczne, dyrygent

Program:
– I Litania Ostrobramska
– Sub tuum Praesidium na baryton solo i orkiestrę
– II Litania Ostrobramska
– Ecce lignum crucis na baryton, chór i orkiestrę w instrumentacji Z. Noskowskiego
– Marsz Żałobny Antoniego Orłowskiego
– Requiem Aeternam. Cantata Religiosa cis-moll na 11 głosów, chór i orkiestrę
– III Litania Ostrobramska

Moniuszko_150: Missa Latina
27.05., godz. 20.00
Kościół Wniebowzięcia NMP, Wilno
Vidas Pinkevicius (Litwa) – organy
Gellert Ensemble (Niemcy)
Goldberg String Quintet (Polska)
Andrzej Szadejko (Polska) – dyrygent

4.06., godz. 19.30
Alt Pankow, Berlin
Andrzej Szadejko (Polska) – organy
Gellert Ensemble (Niemcy)
Goldberg String Quintet (Polska)
Andreas Mitschke (Niemcy) – dyrygent

Program:
– Msza Łacińska Des-dur
– Litania Ostrobramska IV
– Psalm. Vide humilitatem meam. (Zobacz Boże moją pokorę) na chór mieszany i kwintet smyczkowy z organami
– Psalm Ne Memineris. (Nie złość się Boże) na sopran, alt, tenor, bas, chór mieszany, kwintet smyczkowy i organy
– Benedictus na chór mieszany, kwintet smyczkowy i organy

WYKONAWCY

INGRIDA GAPOVA – sopran
MARION ECKSTEIN – alt
SEBASTIAN MACH – tenor
MAXIMILIAN ARGMANN – bas
RADOSŁAW KAMIENIARZ – skrzypce
VICTORIA MELIK – skrzypce
PIOTR CHRUPEK – altówka
BARTOSZ KOKOSZA – wiolonczela
MICHAŁ BĄK – kontrabas
GOLDBERG BAROQUE ENSEMBLE
ANDRZEJ SZADEJKO – dyrygent, organy
VIDAS PINKEVICIUS – organy (27.05)
ANDREAS MITSCHKE – dyrygent (4.06)
GELLERT ENSEMBLE