Ikonosfera Wyspiańskiego. Noc listopadowa w Łazienkach Królewskich

Muzeum Łazienki Królewskie zaprasza na wystawę poświęconą dramatowi Noc listopadowa Stanisława Wyspiańskiego, który swe dzieło napisał po wizycie w Łazienkach Królewskich. Ekspozycja przybliża inspiracje estetyczne i literackie słynnego artysty oraz dzieje sceniczne jego dramatu. Zaprezentowane zostaną m.in. kostiumy sceniczne, rekwizyty i fragmenty dekoracji, a także fotografie, plakaty i afisze teatralne. Wystawa „Ikonosfera Wyspiańskiego. Noc listopadowa w Łazienkach Królewskich” powstała z okazji 120. rocznicy wydania dramatu i potrwa od 29 listopada 2024 do 2 marca 2025 roku. Stanisław Wyspiański napisał „Noc listopadową” po wizycie w Łazienkach Królewskich na przełomie stycznia i lutego 1898 r.

To właśnie zabytkowe ogrody i klasycystyczna architektura królewskiej rezydencji oraz jej historia wpłynęły na kształt słynnego dzieła. Pisarz podjął w nim temat powstania listopadowego, które wybuchło w nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. w Szkole Podchorążych w Łazienkach Królewskich. Stąd też akcja dramatu w przeważającej części rozgrywa się na terenie Łazienek: w Szkole Podchorążych (dzisiejsza Podchorążówka), Pałacu na Wyspie, Teatrze na Wyspie (Amfiteatr) oraz pod Pomnikiem Jana III Sobieskiego. Wydarzenia historyczne przeplatają się z mitologią antyczną. Bohaterami są zarówno postaci z historyczne, jak i ożywające z łazienkowskich posągów bóstwa olimpijskie oraz istoty z ich otoczenia, np. Satyry czy Eumenidy. Co zobaczymy na wystawie? Zwiedzając wystawę, goście będą mogli zagłębić się w świat XIX-wiecznych Łazienek Królewskich, a także wyobraźni poetyckiej, plastycznej oraz teatralnej Stanisława Wyspiańskiego.

Poznamy związki Łazienek z „Nocą listopadową” oraz dzieje sceniczne dramatu. Kuratorki wystawy, dr hab. Jagoda Hernik Spalińska oraz dr Joanna Szumańska, znakomicie przedstawiły inspiracje, którymi w pracy kierował się tak wszechstronny artysta, jakim był Wyspiański – dramaturg, malarz, grafik, architekt i projektant mebli. Na ekspozycji zapoznamy się z estetycznymi inspiracjami pisarza. Wśród nich były m.in. łazienkowskie dzieła sztuki, jak rzeźby Pallas Ateny i Aresa z Pałacu na Wyspie, "Iliada" Homera, dramaty muzyczne Richarda Wagnera czy grafikę „Wyspa umarłych" Maxa Klingera. Dzieło Klingera, jak i obraz Jacka Malczewskiego, które na wystawę dołączy w styczniu 2025 r., to nawiązania do dzieła Arnolda Böcklina pod tym samym tytułem, które Wyspiański zobaczył w Bazylei. Dla Stanisława Wyspiańskiego inspiracją do stworzenia postaci Ateny, oprócz łazienkowskiej rzeźby, był prawdopodobnie także jej wizerunek autorstwa Gustava Klimta z plakatu na pierwszą wystawę Secesji Wiedeńskiej. Zarówno ten plakat, jak i jego reprodukcje zostaną zaprezentowane przez Muzeum Łazienki Królewskie na wystawie.

Ważną częścią ekspozycji będą sceniczne dzieje „Nocy listopadowej” z lat 1908-2022. Będzie to opowieść o pomysłach na wystawienie tej sztuki oraz o jej najważniejszych inscenizacjach w historii polskiego teatru. Zaprezentowane zostaną rysunki Stanisława Wyspiańskiego do „Nocy listopadowej” oraz makiety teatralne m.in. jego autorstwa. Zobaczymy fotografie, plakaty i afisze teatralne, kostiumy, rekwizyty i fragmenty dekoracji, a także dokumenty pracy nad inscenizacjami, czyli szkice reżyserów i projekty scenografów. Większość tych obiektów pochodzi z teatralnych magazynów, na co dzień niedostępnych dla widzów. Na wystawie zostaną przypomniane teatralne realizacje „Nocy listopadowej” na najważniejszych polskich scenach, począwszy od prapremiery przygotowanej 28 listopada 1908 r., tj. rok po śmierci Stanisława Wyspiańskiego, jednak zgodnie z jego wskazówkami, w reżyserii Ludwika Solskiego w Teatrze Miejskim w Krakowie. Kuratorki wystawy przywołały na niej również inscenizacje trzech wybitnych reżyserów powojennych: Kazimierza Dejmka (z 1956 r. w Teatrze Nowym w Łodzi ze scenografią Andrzeja Stopki; w 1960 r. przeniesiona do Teatru Polskiego w Warszawie), Andrzeja Wajdy (zaprezentowana w 1974 r. w Starym Teatrze w Krakowie z kostiumami Krystyny Zachwatowicz, w 1978 r. zarejestrowana w Łazienkach Królewskich i na ulicach Warszawy dla Telewizji Polskiej) oraz Jerzego Grzegorzewskiego (z dekoracjami Andrzeja Majewskiego w Teatrze Narodowym po odbudowie, w dwóch wersjach z listopada 1997 r. i 2000 r.). Zobaczymy, jak były pokazywane Łazienki Królewskie w poszczególnych spektaklach, jakim podlegały metamorfozom i jakie znaczenie symboliczne nadawali im reżyserzy teatralni. Usłyszymy ponadto fragmenty ścieżek muzycznych z wybranych inscenizacji „Nocy listopadowej”.

Eksponaty prezentowane na wystawie zostały użyczone przez Wien Museum oraz instytucje polskie takie, jak: Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach, Instytut Sztuki PAN, Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Narodowe w Szczecinie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Teatr Wielki - Opera Narodowa, Teatr Narodowy w Warszawie, Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej, Biblioteka Narodowa, Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha - Archiwum Andrzeja Wajdy, Muzeum Krakowa, Narodowy Stary Teatr im. Heleny Modrzejewskiej w Krakowie/Muzeum, Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego w Warszawie, Teatr Klasyki Polskiej i Dom Aukcyjny Ostoya. W ramach wystawy Muzeum otworzy również strefę twórczą w Starej Kordegardzie o nazwie „Co tu grają? Teatralny świat Stanisława Wyspiańskiego” dla rodzin z dziećmi. Ekspozycji towarzyszyć będzie szeroki program wydarzeń dla dorosłych, młodzieży i dzieci. Na chętnych czekają warsztaty artystyczne, przyrodnicze, spacery i wykłady – z dziedziny sztuki, teatru oraz historii. Wystawę uzupełni audioprzewodnik w język polskim, angielskim i PJM oraz przedmioty do poznawania przez dotyk, w tym kopia kostiumu Nike, a także próbniki tkanin i materiałów wykorzystywanych w teatrach do kostiumów i scenografii. Kuratorki wystawy: dr hab. Jagoda Hernik Spalińska, dr Joanna Szumańska Mecenas Muzeum: PZU Partner Muzeum: PKO BP Ekspozycja została dofinansowana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwo Narodowego. Informacje o wystawie oraz programie wydarzeń: https://www.lazienki-krolewskie.pl/pl/aktualnosci/wystawa-ikonosfera-wyspianskiego-noc-listopadowa-w-lazienkac