W latach 2006-2008 w krakowskiej pracowni rzeźbiarza i jubilera Marka Ganewa dokonano rekonstrukcji wyjątkowej klasy zabytku barokowej metaloplastyki - Srebrnych Wrót Królewskich głównego ikonostasu Soboru Sofii Kijowskiej - wykonanych w niezwykle pracochłonnej i kosztownej technice repuserskiej. W trakcie pracy konserwatorskiej przeprowadzonej z zachowaniem wszelkich zasad tej archaicznej, jeszcze barokowej technologii wywodzącej się z pracowni mistrzów-jubilerów z Augsburga wykazano się również znakomitą znajomością wschodnich kanonów bizantyjskiej ikonografii.

Srebrne Wrota Królewskie Soboru Sofii Kijowskiej były bowiem wyjątkową koniunkcją technologii i ornamentyki zachodnioeuropejskiego baroku z ponad tysiącletnimi kanonami bizantyjskiej ikony. Wykonane w latach 1747-1750 do ikonostasu najcenniejszej i najstarszej świątyni nie tylko Kijowa, czy Ukrainy ale całej Rusi stanowiły, tak wówczas jak i obecnie, jeden z największych i najcenniejszych zabytków europejskiej metaloplastyki.

Około roku 1930 Srebrne Wrota zostały zrabowane przez bolszewików z Soboru Sofii Kijowskiej. Dalsze ich losy były aż do 1991 roku nieznane. Od momentu uzyskania przez Ukrainę niezależności rozpoczęły się poszukiwania zabytku. Okazało się, iż w magazynach Muzeum Ławry Kijowsko-Peczerskiej w Kijowie przetrwała część płycin Srebrnych Wrót z uszkodzonymi fragmentami barokowej ornamentyki, natomiast wszystkie pozłocone elementy postaciowe zniknęły.

Po pozyskaniu przez Narodowe Muzeum Sofii Kijowskiej odpowiednich środków na rekonstrukcję zabytku ponad 10 lat trwały na Ukrainie i w Europie poszukiwania wykonawców takiego zadania. Proponowano rekonstrukcję techniką galwaniczną z miedzi i dalej srebrzenie i złocenie miedzianych elementów. Dopiero w roku 2006 krakowski architekt i konserwator zabytków, autor odbudowy polskiego prawosławnego sanktuarium na Św. Górze Grabarce Jan Stalony-Dobrzański w trakcie swego pobytu w Muzeum Sofii Kijowskiej zaoferował wykonanie odpowiedniej rekonstrukcji zabytku z zachowaniem oryginalnej technologii repuserskiej i w oryginalnym materiale – srebrze.

Prace konserwatorskie Srebrnych Wrót wykonywane pod nadzorem ówczesnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Michała Kazimierza Ujazdowskiego przez zespół konserwatorów powołanych staraniem Jana Stalony-Dobrzańskiego działającego z ramienia PPKZ S.A. z Warszawy prowadzone były w latach 2006-2008 w Krakowie. W rekonstrukcji zabytku uczestniczył nie tylko rzeźbiarz i jubiler Marek Ganew ale też ikonograf Sotyris Pantopulos, osiadły w Polsce Grek odpowiedzialny za prawidłowe odczytanie tekstów biblijnych w j. starocerkiewnosłowiańskim oraz Mirosław Dylski i Lech Dziewulski odpowiedzialni za cyfrowe odczytanie najdrobniejszych detali Srebrnych Wrót z jedynej ocalałej fotografii archiwalnej z początków wieku XX. Przenieśli oni metodami cyfrowej obróbki oryginalną fotografię o wymiarach 3 x 8 cm do naturalnej wysokości Srebrnych Wrót 2.1 x 3,5 metra co pozwoliło na odkrycie m.in kolejnych nieznanych warstw miniaturowego ornamentu. Po stronie ukraińskiej powołano zespół konserwatorów pod kierunkiem Myrosława Otkowycza, dyrektora Muzeum Narodowego we Lwowie i kierownika Lwowskiej Filii Ukraińskich Narodowych Pracowni Konserwacji Zabytków który na bieżąco konsultował decyzje konserwatorskie strony polskiej.

Mistrzowsko wykonane w Polsce prace przy rekonstrukcji Srebrnych Wrót sprawiło, że latem 2008 roku po powrocie zrekonstruowanego zabytku do Soboru Sofijskiego przybył do Kijowa Jego Świątobliwość Bartłomiej I, Arcybiskup Konstantynopola – Nowego Rzymu i Patriarcha Ekumeniczny, który nie tylko poświęcił w Soborze Sofijskim odrodzone arcydzieło ale też zainicjował proces tworzenia autokefalicznej Ukraińskiej Cerkwi Prawosławnej zakończony przekazaniem Ukrainie w roku 2018 Tomosu. Tak więc fenomen rekonstrukcji Srebrnych Wrót Królewskich w Polsce ma swe dalekosiężna, nie tylko konserwatorskie i artystyczne konsekwencje dla budowy prawdziwej niezależności wschodniego partnera Polski w jakże zasadniczej kwestii wyznaniowej.

Ze względu na wartość srebra i złota użytych do rekonstrukcji zabytku prace konserwatorskie prowadzone w Krakowie w latach 2006-2008 objęte były całkowitą dyskrecją uniemożliwiającą jakąkolwiek formę promocji dokonań polskich mistrzów konserwatorów. Niebawem po zakończeniu prac i przekazaniu Srebrnych Wrót na Ukrainę rozpoczął się nad Dnieprem długotrwały okres wzmocnienia moskiewskich wpływów politycznych za prezydentury Wiktora Janukowycza, a dalej niepokojów, rewolucji i rosyjskiej agresji. Utrudnił on odpowiednie wykorzystanie tak znakomicie wykonanego projektu dla wzmocnienia polsko-ukraińskiego strategicznego partnerstwa.

Planowana w Brzegu konferencja naukowa rozpocznie wielką akcję promocji zarówno doskonałego dzieła polskich konserwatorów zabytków jak i strategicznego polsko-ukraińskiego partnerstwa w dziedzinie kultury które przyniosło dalekosiężne owoce w przestrzeni wyznaniowej, duchowej i politycznej.

Miejsce konferencji: Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu
Termin: 23-24.10.2021 r.
Rozpoczęcie: 23.10.2021 r. godz. 12:00
Wstęp Wolny

Ukraina, Kijów - Srebrne Wrota z Soboru Sofijskiego, mat. prasowe

Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu w ramach programu Narodowego Centrum Kultury „Kultura - Interwencje 2021”.
Organizatorem projektu jest Fundacja Kultury i Sztuki ARS LONGA im. Mieczysława Święcickiego.