Supernowoczesna, wielkomiejska i modna, skrojona na miarę centrum europejskiej metropolii – taka była Ściana Wschodnia w pierwszych dekadach swojego istnienia.
Wielkie założenie urbanistyczne i wypełniająca je wybitna architektura powstawały jako część budzącego się po odwilży 1956 roku życia kulturalnego i miejskiego. Pasaż Śródmiejski z nowoczesnymi domami handlowymi, wieżowcami i pawilonową, modernistyczną architekturą miały być wyrazem nowych ambicji środowiska twórczego i władz państwowych. Projekt był symbolem nowego kierunku w rozwoju Warszawy i Polski, miejscem na pokaz, enklawą Zachodu w bloku wschodnim. Ściana Wschodnia wraz z Domami Towarowymi Centrum, Rotundą, Sezamem, Zodiakiem, Universalem i kinem Relax stawiała centrum Warszawy na równi z podobnymi realizacjami w Sztokholmie, Rotterdamie czy Paryżu. Wykraczając daleko poza jakości przestrzenne, zajęła istotne miejsce w popkulturze, jest obecna w życiu codziennym warszawiaków i – rozpoznawalna w skali całego kraju – buduje ważny fragment tożsamości stolicy.
Zbigniew Karpiński, główny projektant założenia, kierujący zespołem i koordynujący prace na Ścianie Wschodniej, jest drugim obok swojego największego dzieła, bohaterem ekspozycji. Szczególną uwagę poświęcamy jego projektom budynków i osiedli śródmiejskich, poszukiwaniu typologii i kształtowaniu miejsca styku budynku i przestrzeni publicznej.
Ściana Wschodnia ukazana jest z dwóch perspektyw – przestrzennej i kulturowej. Jakość architektoniczna i urbanistyczna projektu, przemiany od konkursu po realizację zostały pokazane w kontekście ich społecznego odbioru. Wystawa prezentuje życie, które wypełniło Ścianę Wschodnią – jej codzienność, przypisywane jej znaczenia i szczególną pozycję jako kultowego miejsca rozrywki, handlu, spotkań, barów i sklepów, tła dla wielkich wydarzeń propagandowych. Przyglądamy się przekształceniom, którym ta unikatowa i zabytkowa już przestrzeń poddawana jest w ostatnich dekadach. Wykraczając poza historyczne opracowanie, zastanawiamy się, czym Ściana Wschodnia jest dla współczesnej Warszawy i jakie wnioski możemy wyciągnąć na przyszłość z doświadczeń Karpińskiego i jego zespołu.
Ściana Wschodnia/Architektura Zbigniewa Karpińskiego
Rosną te zabytki z 1966–64
roku, i w ogóle z tych lat
pełna ich Warszawa, szczelnie
teraz zaczyna być, ta
wschodnia ściana, po-
myślcie – to klaty dopiero?
e! dodać 50 lat: zabytki,
a mówię wam, że 50 lat
zejdzie jak nie wiem, to
tyle, co od wojny do dziś
i z powrotem.
Miron Białoszewski, Rosną te zabytki…
ze zbioru wierszy Było i było,
Warszawa 1965
