Kolonialne klisze na wystawie „Wybielanie”

Wystawa czasowa „Wybielanie”, prezentowana od 3 kwietnia do 31 sierpnia 2025 roku, jest autokrytycznym spojrzeniem Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie na swoją przeszłość. Jej celem jest ukazanie kolonialnych schematów oraz próba zmierzenia się z nimi. To ważne zadania instytucji znajdującej się w kraju, który starał się realizować swoje kolonialne ambicje, będąc zarazem przedmiotem wewnętrznej kolonizacji europejskiej. Tytuł wystawy nawiązuje do mitu „kolonialnej niewinności” Polski i innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Początek kolekcji warszawskiego Muzeum Etnograficznego sięga 1888 roku i jest związany z obiektami przywiezionymi przez Leopolda Janikowskiego z Kamerunu. Jego podróż ze Stefanem Szolcem-Rogozińskim – „pierwsza polska ekspedycja do Afryki” finansowana m.in. przez Henryka Sienkiewicza – miała na celu założenie polskiej kolonii w Afryce Środkowej. Podróżnicy zakupili wówczas ziemie, lecz niedługo później terytoria zostały przejęte przez niemieckich kolonizatorów.

Wyprawa ta, choć nie przebiegła zgodnie z planem, stanowi jeden z mitów założycielskich Muzeum. Funkcjonowanie Polaków w kolonialnym systemie wiązało się między innymi z naśladowaniem imperialnych wzorców. Próbowali oni zaznaczyć swoje miejsce w zachodniej kulturze i potwierdzić swoją przynależność do tzw. „cywilizacji białego człowieka”. Aby ugruntować swoją pozycję, należało m.in. zdefiniować Czarnych jako odmiennych, czy wręcz obcych. Służyły temu naukowe i muzealne praktyki, które opierały się na egzotyzacji oraz wartościowaniu cywilizacji pozaeuropejskich jako słabiej rozwiniętych. Kolonialne ślady widzimy zarówno w sposobach prowadzenia badań, organizowania ekspedycji, pozyskiwania obiektów do muzealnych kolekcji, jak i tworzenia wizualnych reprezentacji rasy za pomocą medium fotografii.

Na wystawie „Wybielanie”, której kuratorami są Witek Orski i Magdalena Wróblewska, PME pokazuje fotografie ze swoich zbiorów wykonane w Afryce przez polskich podróżników, badaczy i dziennikarzy. Reprodukowały one kolonialne spojrzenie ukształtowane przez fotografów z zachodnich imperiów. Przez wystawę prowadzi oś czasu, która obejmuje okres od końca XIX wieku aż do dziś. Zapisano na niej wydarzenia istotne w kontekście znajdujących się w Muzeum zbiorów z Afryki.

Wystawa „Wybielanie” jest częścią programu „Wbrew stereotypom”, który obejmuje także interwencje w wystawę „Afrykańskie wyprawy, azjatyckie drogi” oraz wystawa czasowa „Afrotopie”. Zespół kuratorski Witek Orski jest artystą wizualnym, fotografem i kuratorem wystaw. Autor zdjęć, instalacji i obiektów. Praktyka artystyczna jest dla niego przestrzenią badań i dociekań filozoficznych. W polu jego zainteresowań znajdują się społeczne i polityczne funkcje fotografii oraz jej status w kulturze wizualnej. Istotnym narzędziem jest dla niego samo medium wystawy – często aranżuje cykle prac w skomplikowane eseje wizualne. Orski ukończył filozofię na Uniwersytecie Warszawskim. Tytuł doktora uzyskał na Uniwersytecie Artystycznym w Poznaniu. Wykłada w Szkole Filmowej w Łodzi.

Magdalena Wróblewska jest historyczką sztuki i muzeolożką, zajmującą się problematyką dekolonialności. Dyrektorka Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie. Adiunktka na Wydziale Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. Stypendium typu post-doc odbyła w Kunsthistorisches Institut in Florenz- Max-Planck-Institut i Staatliche Museen zu Berlin. Wraz z C. Ariese opublikowała książkę „Practicing Decoloniality in Museums: A Guide with Global Examples”. Publikuje artykuły i książki na temat fotografii. W 2023 roku odbyła staż badawczy w Department for Anthropology, Museum of Natural History, Smithsonian Institution w Waszyngtonie